Bezpieczna eksploatacja i wymiana butli gazowej w wózkach widłowych – Gaz i instalacja LPG w wózkach widłowych – przepisy i charakterystyka gazu propan butan stosowanego w wózkach podnośnikowych

Jak bezpiecznie użytkować wózki z instalacją gazową propan - butan? Czy można obsługiwać wózek wyposażony w instalację gazową LPG bez dodatkowego szkolenia z bezpiecznej eksploatacji i wymiany butli gazowej LPG? Czym jest gaz LPG? Co należy wiedzieć o wózkach widłowych z instalacją gazową?Jakie są główne zasady bezpieczeństwa, które stosujemy przy eksploatacji wózków z gazem? 

Postaramy się wam odpowiedzieć na te i inne pytania dotyczące gazu propan – butan stosowanego w wózkach z instalacją gazową. Wiedza ta z pewnością przyda się wszystkim użytkującym wózek widłowy, posiadaczom wózków oraz przyszłym operatorom wózków podnośnikowych. Na pewno warto rzucić okiem przed egzaminem UDT na operatora takiej maszyny.

Uprawnienia z dodatkowym szkoleniem odnośnie bezpiecznej eksploatacji butli gazowej do obsługi wózka wyposażonego w LPG są obecnie wymagane prawnie – czyli do  obsługi wózków widłowych z instalacją gazową nie wystarczą same uprawnienia I WJO czy II WJ – należy mieć dodatkowe szkolenie z bezpiecznej wymiany i eksploatacji butli gazowej w wózku widłowym. Wiele firm szkoleniowych takie szkolenie dorzuca gratis do kursu na widlaki ( także Awans BHP). W błąd może wprowadzić Rozporządzenie Dz. U. nr 70 poz. 650 art 4,1 3.:„Kierowcy posiadający uprawnienia do prowadzenia wózków jezdniowych mogą obsługiwać również wózki zasilane gazem, pod warunkiem że wymiany butli gazowych dokonywać będą pracownicy posiadający uprawnienia do wykonywania tych czynności." Jest to przepis z 10 maja 2002 roku który został uchylony kolejną ustawą Dz. U. nr 65 poz. 603 art 1,ust. 3 :

„Obsługujący wózki jezdniowe z napędem silnikowym zasilane gazem oraz inni pracownicy dokonujący wymiany butli z gazem w wózkach powinni być przeszkoleni w zakresie bezpiecznego użytkowania butli, w tym ich bezpiecznej wymiany.” Wynika z tego, że od kwietnia 2003 roku każda osoba, która obsługuje wózek wyposażony w gaz propoan-butan musi mieć przeszkolenie w zakresie obsługi i eksploatacji takiego gazu.

Czym jest zatem gaz propan butan, jakie zagrożenia związane są z jego eksploatacją?

Powszechnie stosowana nazwa LPG, jest skrótem od angielskiego pojęcia liquid petroleum gas co w tłumaczeniu oznacza skrloplony gaz ropopochodny. Gaz ten jest mieszaniną gazów węglowodorowych, głównie propanu (C3H8), i butanu (C4H10), oraz w nieznacznych ilościach innych gazów takich jak :metan, etan, propylen, i inne. W zależności od składu wyróżniamy trzy rodzaje mieszaniny gazu płynnego:

• Mieszanina A ( butan techniczny C4H10) o zawartości butanu nie mniejszej niż 95 %
• Mieszanina B (propan - butan C3h8 + C4H10 )o zawartościu butanu nie mniejszej niz 45 % oraz propoanun w przedziale 18 %- 45%
• Mieszanina C (propan techniczny C3H8) o zawartości propoanu nie mniejszej niż 90 %

Do zasilania pojazdów stosuje się mieszaninę grupy B, w okresie letnim 50 % propan - 50 % butan oraz w okresie zimowym 60 % propanu 40 % butanu.

Mieszanina LPG występuje w postaci lotnej, dla praktycznego zastosowania skrapla się ją do postaci płynnej oraz magazynuje w specjalnie przystosowanych do tego celu zbiornikach, w procesie skraplania przybiera 1/250 objętości, jaką miała w stanie gazowym.

Gazy propan i butan są gazami bezwonnymi i bezbarwnymi , w celu ułatwienia stwierdzenia ich obecności w powietrzu dodawane są specjalne wonniki. Wyczuwalności następuje na poziomie dolnej granicy 20 % wybuchowości.

Propoan-butan w stanie gazowym jest dwukrotnie cięższy od powietrza, a jednocześnie lżejszy od wody, w momencie uwolnienia się do atmosfery spłynie on ku ziemi w postaci szybki znikającej mgiełki, wypełniając wszystkie nierównosci terenu, a w przypadku uwolnienia się w pobliżu wody, będzie utrzymywał się na powierzchni. Pamiętać należy również, że z uwagi na różnice w gęstości gaz będzie powoli mieszał sie z powietrzem, dlatego w miejscach słabo wentylowanych może on zalegać dłuższy czas.

Podczas zwiększania się temperatury o 6 stopni Celsjusza mieszanina zwiększy swoją objętość około 1 %, spowoduje to wzrost ciśnienia w wewnątrz zbiornika, Dlatego napełnienie zbiornika nie przekroczy 80 % .

LPG jest mieszaniną niskowrzącą, przy ciśnieniu atmosferycznym wrze ona w temperaturach ujemnych. Dla propanu butanu jest to temperatura - 42 stopnie, natomiast w przypadku butanu około -0.5 stopni, takie właściwości powodują, że w przypadku mieszaniny B w pierwszej kolejności zaczyna się odparowywanie propanu.

Gaz propan- butan należy do gazów skrajnie łatwopalnych. Przez mieszaninę wybuchową będziemy rozumieć wymieszanie się gazu z powietrzem atmosferycznym, w procesie tym po wystąpieniu zapłonu spalania rozprzestrzeni się na całą niespaloną mieszaninę. Dolne granice wybuchowości dla mieszaniny LPG określono od 2 %, górna granica wynosi około 9 %. Do zainicjowania wybuchu wystarczy stosunkowo niedużą energia, taka jak iskra związana z elektrycznością statyczną, czy też wysoka temperatura otoczenia !

Zbiorniki w których przechowuje się gaz propan butan muszą spełniać polskie normy oraz wymogi Dozoru technicznego. Mieszaninę grupy B magazynuje się w stanie ciekłym pod ciśnieniem 1,6MPa. Zbiorniki przenośne kwalifikowane są jako zbiorniki ciśnieniowe. Butle stalowe podlegają badaniu technicznemu co 10 lat. Butla powinna być wyposażona w tabliczkę fabryczną, na której będą zawarte następujące informacje

• nazwa wytwórcy
• numer fabryczny zbiornika
• pojemność zbiornika w litrach,
• rodzaj przechowywanego gazu,
• ciśnienie robocze i ciśnienie próbne w MPa
• masę netto ładunku,
• masę pustej butli,
• cechy dotyczące badania

Zgodnie z przepisami butle powinny być przechowywane w odpowiednich miejscach. Najczęściej przechowuje się je w kontenerach o konstrukcji ażurowej, są to specjalne przystosowane do tego celu klatki magazynowe, niezabudowane pełnymi przegrodami i ścianami w celu sprawniejszej wymiany powietrza. Butle składowane są zawsze w pozycji pionowej. Ze względu bezpieczeństwa kontenery o konstrukcji ażurowej, łącznej masie gazu nie przekraczającej 440 kg(czyli 40 butli), powinny być ustawione w odległości co najmniej -

• 8m - od budynków użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego
• 3m od pozostałych budynków, od studzienek oraz innych zagłębień

Dopuszcza się również magazynowania butli w pomieszczeniach zamkniętych, jednak muszą one spełniać wymogi ochrony przeciwpożarowej.

Magazyny w których przechowywany jest gaz płynny o masie do 440 kg powinny być wyposażone przynajmniej w jedną gaśnice proszkową o masie 9 kg.

Należy wyznaczyć strefę zagrożenia wybuchem która wynosi dla :

- miejsc magazynowych na przestrzeni otwartej lub pod zadaszeniem 1 m od obrysu magazynowania,

- 2m dla magazynu pomieszczeń zamkniętych.

Ponadto miejsce magazynowania nie może być ustalone poniżej poziomu terenu.

Zabronione jest przechowywanie pełnych, niepełnych butli :

• w pomieszczeniach znajdujących się poniżej gruntu
• w pomieszczeniach w których znajdują się studzienki,
• w pomieszczeniach służących do przechowywania żywności,
• w kotłowniach,
• w sąsiedztwie źródła ciepła,
• w składach materiałów wybuchowych,
• w garażach w których znajdują się pojazdy silnikowe.

Sposób wymiany butli z gazem:

1) Ustawić wózek w miejscu przeznaczonym do wymiany butli.

2) Zaciągnąć hamulec ręczny

3) Zakręcić zawór butli z gazem i pozwolić żeby silnik zgasł samoczynnie

4) Wyłączyć zapłon

5) Odkręcić śrubę mocującą przewód gazowy korzystając z klucza nieiskrzącego( LEWY GWINT)

6) Wymienić butlę

7) Sprawdzić legalizację butli, oraz stan techniczny

8) Założyć pełną butlę zwracając uwagę na jej prawidłowe usytuowanie

9) Przykręcić przewód doprowadzający gaz do instalacji

10) Odkręcić zawór butli i sprawdzić szczelność połączenia korzystając z testera

Czynności zabronione w czasie wymiany butli :

• Zabrania się rzucania butli, ich przetaczania.
• Zabrania się użytkowania butli niezgodnie z jej przeznaczeniem.
• Zabrania się używania otwartego płomienia lub palenia tytoniu
• Zabrania się podejmowania jakichkolwiek prób naprawczych

Zanim przystąpisz do jakichkolwiek działań, Pamiętaj, że GAZ LPG :

• należy do gatunku skrajnie łatwopalnych
• w kontakcie z powietrzem tworzy mieszaninę łatwopalne
• jest cięższy od powietrza
• zmniejsza ilość tlenu w otoczeniu działa na ludzi dusząco
• może powodować poważne odmrożenia