BHP - bezpieczeństwo i higiena pracy - krótka historia, możliwości rozwoju,ergonomia pracy.

Krótka historia BHP - bezpieczeństwo i higiena pracy a ergonomia i rozwój ekonomiczny

Omówienie zagdnień dotyczących rozwoju bhp i możliwości optymalizacji procesów i aparatów kontrolnych bhp w firmach i przedsiębiorstwach

Bezpieczeństwo i higiena pracy, BHP, to nie tylko dziedzina gospodarki, bez której obecnie nie wyobrażamy sobie funkcjonowania żadnego zakładu, fabryki, marketu czy centrum logistycznego, ale także prężnie rozwijająca się gałąź kształcenia uniwersyteckiego i pozaustawicznego. Widzimy głęboki sens w rozwijaniu dziedziny bhp na gruncie teoretycznych zaleceń, ale przed wszystkim wierzymy w ewolucję jej praktycznych zastosowań i optymalizację procesu wdrążania zindywidualizowanych systemów zasad bhp oraz dostosowanie ich aparatu kontrolnego do konkretnych branży i przedsiębiorstw, do specyficznych realiów pracy. 

Jak ważne jest przestrzeganie zasad BHP wie każdy, kto szanuje życie ludzkie i efektywność ciężkiej pracy. Żadne efekty nie będą wymierne do włożonych środków finansowych i wykorzystanych zasobów ludzkich, jeśli skutkiem ubocznym takiej pracy będzie narażenie na uszczerbek na zdrowiu bądź życiu osób ją wykonujących. 

Wniosek stąd taki, że praca efektywna, opłacalna i satysfakcjonująca to praca bezpieczna. Sama historia BHP sięga czasów zamierzchłych, ale jej konkretniejszy charakter, podobny do tego z jakim obecnie mamy do czynienia, czyli początek kierunku w którym nadal ewoluuje sięga XIX wieku. Postaramy się przybliżyć najważniejsze wydarzenia z kalendarium rozwoju dziedziny Bezpieczeństwa i Higieny Pracy oraz wyjaśnić czemu jest to istotny element każdej ludzkiej działalności i dlaczego został on i powinien być poddawany dalszemu usystematyzowaniu. Zaczynając od bardzo szerokiego tła dla przedstawienia naszego konkretnego zagadnienia zakończymy na omówieniu kwestii edukowania pracowników i pracodawców. Omówimy programy szkoleniowe i istotność indywidualizacji takich programów pod dane miejsce pracy i specyfikę zawodu. 

Krótka historia BHP i ergonomii pracy

B.Makarewicz w 1964 roku w swoim podręczniku Popularny poradnik bhp pisał : 

"Praca jest zasadniczym elementem życia ludzkiego, podstawą dobrobytu i kultury. Trzeba jednak pamiętać, że każda praca, w której lekceważy się zagadnienia bhp, oraz która nie daje zamierzonego efektu, a także każda nie uzasadniona rezygnacja z rozpoczętej pracy przed jej całkowitym wykończeniem - wywierają zły wpływ wychowawczy i to nie tylko na danego pracownika, lecz i na jego współtowarzyszy. Taka praca zamiast kształcić i wychowywać - demoralizuje; uczy brakoróbstwa, wyzwala lenistwo, wpaja lekceważenie obowiązków, osłabia również poczucie własnej godności i odpowiedzialności każdego pracownika."1

Bez pracy nie istniałaby nauka, technika, postęp, co za tym idzie nigdy nie pisalibyśmy tej rozprawy. Oczywiste jest, że praca i wytwarzanie ( fizyczne i intelektualne) jest nieodzownym składnikiem naszej psychiki. Co oznacza, że praca będzie trwała zawsze póki istnieje gatunek ludzki. W 1857 roku Wojciech Bogumił Jastrzębowski, profesor Instytutu Rolniczo- leśnego w Marymoncie wydał "Rys ergonomii, czyli nauki o pracy." Tutaj po raz pierwszy na skalę światową omówiono dostosowanie pracy do człowieka, czyli humanizację podejmowanych działań w procesie wytwarzania i konstruowania. Jastrzębowski jest też twórcą terminu ergonomii, czyli dostosowania pracy do psychofizycznych możliwości człowieka 2. Nie musimy chyba udowadniać, że pojęcie to obejmuje także bezpieczeństwo i higienę. Ergonomia bada jak organizować pracę, by lepiej służyła człowiekowi. 

Uprzemysłowienie pracy i humanizacja procesu wytwarzania

Praca towarzyszyła pojedynczym jednostkom ludzkim od zawsze. W miarę tworzenia cywilizacji Zasady BHP były prawdopodobnie od zamierzchłych czasów tworzone i przestrzegane intuicyjnie. Wiadomo, że każdemu, kto wkłada jakikolwiek wysiłek w pracę zależy na jak najlepszych efektach, a bez zorganizowanego działania i przestrzegania pewnych reguł nie jesteśmy w stanie uzyskać żadnego wyniku. Jest to wiedza płynąca z doświadczenia, i stosowana w praktyce także w świecie zwierząt. Człowiek jak to ma z każdą dziedziną życia w zwyczaju stworzył z tego doświadczenia podstawę do teoretycznych rozważań. Już w starożytności, np. przy budowie piramid, rzymskich dróg czy greckich akweduktów mieliśmy do czynienia ze strukturyzacją i organizacją pracy, a co za tym idzie z przestrzeganiem zasad jej bezpieczeństwa. Zdecydowanym przełomem było uprzemysłowienie pracy na wielką skalę, czyli powstanie w XIX wieku fabryk. Szerokie zastosowanie technicznych rozwiązań i wykorzystanie maszyn do procesu produkcji nasiliło wzrost sytuacji potencjalnie niebezpiecznych i awaryjnych.
zaczęto ją organizować, systematyzować, katalogować, dzielić i strukturalizować.

Pierwsze przepisy BHP

Pierwsze regulacje obejmowały ochronę grup specjalnych, czyli kobiet i dzieci, następnie zaczęto tworzyć inspekcje fabryczne, które dbały o przestrzeganie zasad bezpieczeństwa na terenie całych zakładów. Zajęto się też sprawą przekazywania wiedzy BHP pracownikom i zobowiązano pracodawców do pokrycia kosztów leczenia i wypłacania rent poszkodowanym w trakcie obsługi maszyn. W 1840 roku powstała pierwsza inspekcja fabryczna we Francji, potem w Prusach, kolejne zorganizowały się w Anglii w latach osiemdziesiątych, a w 1919 roku powstała Międzynarodowa Organizacja Pracy w Stanach Zjednoczonych 3 . W Polsce istotnym wydarzeniem było wydanie przez Jana II Dobrego, księcia opolskiego i raciborskiego, w 1528 roku "Ordunku górnego". Był to zbiór 72 artykułów zawierający przepisy prawne regulujące ustrój kopalni. Wcześniej, od 1505 roku podobne rozporządzenia stosowano w Olkuszu, spisane na polecenie króla Jana Olbrachta. Mowa tu o Statuta Montana Ilcussiensis, który ustanowił sądy górnicze jako organ kontroli gwarków miejskich4 .Ordunek przede wszystkim regulował wymiar pracy, kładziono tutaj nacisk na maksymalne wykorzystanie sił ludzkich, nakazywano pracę po 12 godzin dziennie i w dni świąteczne, ale w dokumencie możemy też znaleźć wzmianki o zabezpieczeniach sytuacji niebezpiecznych podczas pracy górnika i zalecenia co do efektywnego nadzoru pracy, sprzętu i instalacji górniczych w celu zapobiegania wypadkom przy pracy i uszkodzeniom konstrukcji kopalni. 

Badania nad ergonomią pracy na przestrzeni wieków

W okresie międzywojennym badania nad ergonomią rozwijali między innymi: prof. Brunon Nowakowski oraz prof. Włodzimierza Misiuro "Higiena i medycyna pracy", prof. Bronisława Biegieleisen–Żelazowski "Psychologia pracy" oraz inż. Eugeniusza Porębski i Karol Adamiecki "Organizacja pracy". Badania powojenne prowadzili tacy badacze jak : Leopold Minecki z Instytutu Pracy w Łodzi, Stefan Filipkowski w Politechnice Warszawskiej, psycholodzy z CIOPu w Warszawie Longin Paluszkiewicz i Maria Gadomska. Dzięki inspiracji lekarzy kluczowych zakładów przemysłu maszynowego i ciężkiego kontynuowano badania co zaowocowało w 1964 roku organizacyjnym rozpoczęciem działalność ergonomicznej. Polski Komitet Ergonomii i Ochrony Pracy NOT był od 1970 roku naszym oficjalnym przedstawicielem w Międzynarodowym Stowarzyszeniu Ergonomicznym (IEA). Rok 1977 to oficjalny początek Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego5. Towarzystwo działa do dziś i udostępnia ciekawe informacje z prowadzonej działalności na swojej stronie internetowej: http://ergonomia-polska.com/. 

BHP w XX wieku

W XX wieku weszły w życie dwa ważne rozporządzenia rozpoczynające prężny rozwój służby BHP. Na uwagę zasługuje tu Rozporządzenie Prezydenta RP z 1927 roku o zapobieganiu chorobom zawodowym i ich zwalczaniu oraz Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 16 marca 1928 roku o bezpieczeństwie i higienie pracy. Kolejnym kamieniem milowym w rozwoju organizacji BHP są wydarzenia z lat trzydziestych XX wieku. W 1933 roku miał miejsce I Zjazd Inżynierów Bezpieczeństwa Pracy pod wymownym hasłem "W służbie bezpieczeństwa pracy". W 1938 roku zorganizowano drugi zjazd, który przekształcił się w Kongres Bezpieczeństwa Pracy. Za oficjalną datę powstania służby bezpieczeństwa i higieny pracy uznaje się 1 sierpnia 1953 roku. Podpisano wtedy uchwałę nr 592 Prezydium Rządu w sprawie zapewnienia postępu w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy6. Warto wspomnieć o uniwersyteckiej historii dziedziny BHP. Na stronie Wirtualnego Muzeum BHP możemy zapoznać się z fragmentami dawnych podręczników. Dzisiaj korzystamy z pracy Bogdana Rączkowskiego "BHP w praktyce"7 Jednak już w 1957 roku wydano kompedium wiedzy "ABC ochrony pracy", zaś w 1964 roku "Popularny poradnik bhp". Autorem obu wydawnictw był B.Makarewicz8.

Współcześnie praca służb BHP opiera się na Kodeksie Pracy Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141 wraz ze zmianami i dyrektywami europejskimi9, który określa obowiązki pracodawcy i pracownika oraz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704, ze zm. w Dz. U. z 2004 r. Nr 246, poz. 2468 i z 2005 r. Nr 117, poz. 986)10. 

Strukturyzacja dziedziny BHP i dalsze ścieżki rozwoju

Dziedzina BHP obecnie osiągnęła wysoki poziom strukturyzacji i systematyzacji. Określają to różnePaństwowej Inspekcji Pracy, a także wydawnictwa popularno- naukowe, których na rynku możemy znaleźć wiele. W dostępnej literaturze coraz więcej jest pozycji dotyczących specyficznych warunków pracy poszczególnych dziedzin i dostosowanie przekazywania wiedzy o bezpiecznym wykonywaniu tych zawodów do specyfiki zajęcia. Każdy pracodawca, jeśli nie posiada sam takich umiejętności, może zakupić lub zwrócić się z prośbą do firm szkolących o opracowanie szczegółowego programu instruktażu wstępnego czy okresowego dla jego konkretnego przedsiębiorstwa.

Coraz częściej może też zakupić programy czy pomoce szkoleniowe na innych nośnikach niż papier. Współczesne sposoby przekazywania wiedzy o bezpieczeństwie i higienie pracy omówimy w kolejnym artykule przy okazji refleksji na temat przyszłości BHP i aparatach kontroli pracodawców i pracowników w tym zakresie. 

1Makarewicz B.-Popularny poradnik bhp.Fragmenty dostępne pod linikiem: http://www.atest.com.pl/muzeum/index.phpzbior=QmlibGlvdGVrYStpbnRlcm5ldG93YSUyRktzaSVCMSVCRmtpK2krY3phc29waXNtYSUyRlBvcHVsYXJueStwb3JhZG5paytCSFA=&id=1#obj

2Jastrzębowski W.B. - Rys ergonomii, czyli nauki o pracy.1857.

3Kalendarium dostępne pod linkiem : http://pzitb.bydgoszcz.pl/krotka-historia-bhp/

4Adler R. - Bezpieczeństwo w kopalniach w XVI wieku.Artykuł dostępny na stronie Wirtualnego Muzeum BHP pod linkiem http://www.atest.com.pl/muzeum/index.php?zbior=SGlzdG9yaWErYmhwJTJGQmV6cGllY3plJUYxc3R3byt3K2tvcGFsbmlhY2grdytYVkkrd2lla3U%3D

5Ćwirko H.- Rys historyczny ergonomii w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego.Prezentacja multimedialna udostępniona na stronie Wirtualnego Muzeum BHP pod linkiem http://www.atest.com.pl/muzeum/index.php?zbior=SGlzdG9yaWErYmhwJTJGRXJnb25vbWlhK3crUG9sc2NlKy0rcnlzK2hpc3Rvcnljem55

6Strakulski R.- Służba BHP. Opracowanie dostępne pod linkiem http://fzzk.pl/bhp/sluzba_BHP.pdf

7Rączkowski B. - BHP w praktyce. 

8Fragmenty podręczników dostęna pod linkiem http://www.atest.com.pl/muzeum/index.php?zbior=QmlibGlvdGVrYStpbnRlcm5ldG93YSUyRktzaSVCMSVCRmtpK2krY3phc29waXNtYSUyRlBvcHVsYXJueStwb3JhZG5paytCSFA=&id=1#obj

9Dostępny w Internetowym Systemie Aktów Prawnych pod linkiem http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19740240141

10Dostępny w Internetowym Systemie Aktów Prawnych pod linkiem http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19971090704

Artykuł jest częścią wstępu do pracy zaliczeniowej Autora na studiach BHP na Politechnice Łódzkiej