Krótka historia BHP - bezpieczeństwo i higiena pracy a ergonomia i rozwój ekonomiczny
Omówienie zagdnień dotyczących rozwoju bhp i możliwości optymalizacji procesów i aparatów kontrolnych bhp w firmach i przedsiębiorstwach
Bezpieczeństwo i higiena pracy, BHP, to nie tylko dziedzina gospodarki, bez której obecnie nie wyobrażamy sobie funkcjonowania żadnego zakładu, fabryki, marketu czy centrum logistycznego, ale także prężnie rozwijająca się gałąź kształcenia uniwersyteckiego i pozaustawicznego. Widzimy głęboki sens w rozwijaniu
dziedziny bhp na gruncie teoretycznych zaleceń, ale przed wszystkim wierzymy w ewolucję jej praktycznych zastosowań i optymalizację procesu wdrążania zindywidualizowanych systemów zasad bhp oraz dostosowanie ich aparatu kontrolnego do konkretnych branży i przedsiębiorstw, do specyficznych realiów pracy.
Jak ważne jest przestrzeganie zasad BHP wie każdy, kto szanuje życie ludzkie i efektywność ciężkiej pracy. Żadne efekty nie będą wymierne do włożonych środków finansowych i wykorzystanych zasobów ludzkich, jeśli skutkiem ubocznym takiej pracy będzie narażenie na uszczerbek na zdrowiu bądź życiu osób ją wykonujących.
Wniosek stąd taki, że praca efektywna, opłacalna i satysfakcjonująca to praca bezpieczna. Sama historia BHP sięga czasów zamierzchłych, ale jej konkretniejszy charakter, podobny do tego z jakim obecnie mamy do czynienia, czyli początek kierunku w którym nadal ewoluuje sięga XIX wieku. Postaramy się przybliżyć najważniejsze wydarzenia z kalendarium rozwoju dziedziny Bezpieczeństwa i Higieny Pracy oraz wyjaśnić czemu jest to istotny element każdej ludzkiej działalności i dlaczego został on i powinien być poddawany dalszemu usystematyzowaniu. Zaczynając od bardzo szerokiego tła dla przedstawienia naszego konkretnego zagadnienia zakończymy na omówieniu kwestii edukowania pracowników i pracodawców. Omówimy programy szkoleniowe i istotność indywidualizacji takich programów pod dane miejsce pracy i specyfikę zawodu.
Krótka historia BHP i ergonomii pracy
B.Makarewicz w 1964 roku w swoim podręczniku Popularny poradnik bhp pisał :
"Praca jest zasadniczym elementem życia ludzkiego, podstawą dobrobytu i kultury. Trzeba jednak pamiętać, że każda praca, w której lekceważy się zagadnienia bhp, oraz która nie daje zamierzonego efektu, a także każda nie uzasadniona rezygnacja z rozpoczętej pracy przed jej całkowitym wykończeniem - wywierają zły wpływ wychowawczy i to nie tylko na danego pracownika, lecz i na jego współtowarzyszy. Taka praca zamiast kształcić i wychowywać - demoralizuje; uczy brakoróbstwa, wyzwala lenistwo, wpaja lekceważenie obowiązków, osłabia również poczucie własnej godności i odpowiedzialności każdego pracownika."1
Bez
pracy nie istniałaby nauka, technika, postęp, co za tym idzie nigdy nie pisalibyśmy tej rozprawy. Oczywiste jest, że praca i wytwarzanie ( fizyczne i intelektualne) jest nieodzownym składnikiem naszej psychiki. Co oznacza, że praca będzie trwała zawsze póki istnieje gatunek ludzki. W 1857 roku Wojciech Bogumił Jastrzębowski, profesor Instytutu Rolniczo- leśnego w Marymoncie wydał
"Rys ergonomii, czyli nauki o pracy." Tutaj po raz pierwszy na skalę światową omówiono dostosowanie pracy do człowieka, czyli humanizację podejmowanych działań w procesie wytwarzania i konstruowania. Jastrzębowski jest też twórcą terminu ergonomii, czyli dostosowania pracy do psychofizycznych możliwości człowieka 2. Nie musimy chyba udowadniać, że pojęcie to obejmuje także bezpieczeństwo i higienę. Ergonomia bada jak organizować pracę, by lepiej służyła człowiekowi.
Uprzemysłowienie pracy i humanizacja procesu wytwarzania

Praca towarzyszyła pojedynczym jednostkom ludzkim od zawsze. W miarę tworzenia cywilizacji
Zasady BHP były prawdopodobnie od zamierzchłych czasów tworzone i przestrzegane intuicyjnie. Wiadomo, że każdemu, kto wkłada jakikolwiek wysiłek w pracę zależy na jak najlepszych efektach, a bez zorganizowanego działania i przestrzegania pewnych reguł nie jesteśmy w stanie uzyskać żadnego wyniku. Jest to wiedza płynąca z doświadczenia, i stosowana w praktyce także w świecie zwierząt. Człowiek jak to ma z każdą dziedziną życia w zwyczaju stworzył z tego doświadczenia podstawę do teoretycznych rozważań. Już w starożytności, np. przy budowie piramid, rzymskich dróg czy greckich akweduktów mieliśmy do czynienia ze strukturyzacją i organizacją pracy, a co za tym idzie z przestrzeganiem zasad jej bezpieczeństwa.
Zdecydowanym przełomem było uprzemysłowienie pracy na wielką skalę, czyli powstanie w XIX wieku fabryk. Szerokie zastosowanie technicznych rozwiązań i wykorzystanie maszyn do procesu produkcji nasiliło wzrost sytuacji potencjalnie niebezpiecznych i awaryjnych.
zaczęto ją organizować, systematyzować, katalogować, dzielić i strukturalizować.
Pierwsze przepisy BHP
Pierwsze regulacje obejmowały ochronę grup specjalnych, czyli kobiet i dzieci, następnie zaczęto tworzyć inspekcje fabryczne, które dbały o przestrzeganie zasad bezpieczeństwa na terenie całych zakładów. Zajęto się też sprawą
przekazywania wiedzy BHP pracownikom i zobowiązano pracodawców do pokrycia kosztów leczenia i wypłacania rent poszkodowanym w trakcie obsługi maszyn. W 1840 roku powstała pierwsza inspekcja fabryczna we Francji, potem w Prusach, kolejne zorganizowały się w Anglii w latach osiemdziesiątych, a w 1919 roku powstała Międzynarodowa Organizacja Pracy w Stanach Zjednoczonych
3 . W Polsce istotnym wydarzeniem było wydanie przez Jana II Dobrego, księcia opolskiego i raciborskiego, w 1528 roku "Ordunku górnego". Był to zbiór 72 artykułów zawierający przepisy prawne regulujące ustrój kopalni. Wcześniej, od 1505 roku podobne rozporządzenia stosowano w Olkuszu, spisane na polecenie króla Jana Olbrachta. Mowa tu o Statuta Montana Ilcussiensis, który ustanowił sądy górnicze jako organ kontroli gwarków miejskich
4 .Ordunek przede wszystkim regulował wymiar pracy, kładziono tutaj nacisk na maksymalne wykorzystanie sił ludzkich, nakazywano pracę po 12 godzin dziennie i w dni świąteczne, ale w dokumencie możemy też znaleźć
wzmianki o zabezpieczeniach sytuacji niebezpiecznych podczas pracy górnika i zalecenia co do efektywnego nadzoru pracy, sprzętu i instalacji górniczych w celu zapobiegania wypadkom przy pracy i uszkodzeniom konstrukcji kopalni.
Badania nad ergonomią pracy na przestrzeni wieków
W okresie międzywojennym
badania nad ergonomią rozwijali między innymi: prof. Brunon Nowakowski oraz prof. Włodzimierza Misiuro
"Higiena i medycyna pracy", prof. Bronisława Biegieleisen–Żelazowski "Psychologia pracy" oraz inż. Eugeniusza Porębski i Karol Adamiecki "Organizacja pracy". Badania powojenne prowadzili tacy badacze jak : Leopold Minecki z Instytutu Pracy w Łodzi, Stefan Filipkowski w Politechnice Warszawskiej, psycholodzy z CIOPu w Warszawie Longin Paluszkiewicz i Maria Gadomska. Dzięki inspiracji lekarzy kluczowych zakładów przemysłu maszynowego i ciężkiego kontynuowano badania co zaowocowało w 1964 roku organizacyjnym rozpoczęciem działalność ergonomicznej. Polski Komitet Ergonomii i Ochrony Pracy NOT był od 1970 roku naszym oficjalnym przedstawicielem w Międzynarodowym Stowarzyszeniu Ergonomicznym (IEA). Rok 1977 to oficjalny początek Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego
5. Towarzystwo działa do dziś i udostępnia ciekawe informacje z prowadzonej działalności na swojej stronie internetowej:
http://ergonomia-polska.com/.
BHP w XX wieku
W XX wieku weszły w życie dwa ważne rozporządzenia rozpoczynające
prężny rozwój służby BHP. Na uwagę zasługuje tu Rozporządzenie Prezydenta RP z 1927 roku o zapobieganiu chorobom zawodowym i ich zwalczaniu oraz Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 16 marca 1928 roku o bezpieczeństwie i higienie pracy. Kolejnym kamieniem milowym w
rozwoju organizacji BHP są wydarzenia z lat trzydziestych XX wieku. W 1933 roku miał miejsce I Zjazd Inżynierów Bezpieczeństwa Pracy pod wymownym hasłem "W służbie bezpieczeństwa pracy". W 1938 roku zorganizowano drugi zjazd, który przekształcił się w
Kongres Bezpieczeństwa Pracy. Za oficjalną datę powstania służby bezpieczeństwa i higieny pracy uznaje się 1 sierpnia 1953 roku. Podpisano wtedy uchwałę nr 592 Prezydium Rządu w sprawie zapewnienia postępu w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
6. Warto wspomnieć o uniwersyteckiej historii dziedziny BHP. Na stronie Wirtualnego Muzeum BHP możemy zapoznać się z fragmentami dawnych podręczników. Dzisiaj korzystamy z pracy Bogdana Rączkowskiego "BHP w praktyce"
7 Jednak już w 1957 roku wydano kompedium wiedzy "ABC ochrony pracy", zaś w 1964 roku "Popularny poradnik bhp". Autorem obu wydawnictw był B.Makarewicz
8.
Współcześnie praca służb BHP opiera się na Kodeksie Pracy Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141 wraz ze zmianami i dyrektywami europejskimi
9, który określa obowiązki pracodawcy i pracownika oraz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704, ze zm. w Dz. U. z 2004 r. Nr 246, poz. 2468 i z 2005 r. Nr 117, poz. 986)
10.
Strukturyzacja dziedziny BHP i dalsze ścieżki rozwoju
Dziedzina BHP obecnie osiągnęła wysoki poziom strukturyzacji i systematyzacji. Określają to różne
Państwowej Inspekcji Pracy, a także wydawnictwa popularno- naukowe, których na rynku możemy znaleźć wiele. W dostępnej literaturze coraz więcej jest pozycji dotyczących specyficznych warunków pracy poszczególnych dziedzin i dostosowanie przekazywania wiedzy o bezpiecznym wykonywaniu tych zawodów do specyfiki zajęcia.
Każdy pracodawca, jeśli nie posiada sam takich umiejętności, może zakupić lub zwrócić się z prośbą do firm szkolących o opracowanie szczegółowego programu instruktażu wstępnego czy okresowego dla jego konkretnego przedsiębiorstwa.
Coraz częściej może też zakupić programy czy pomoce szkoleniowe na innych nośnikach niż papier. Współczesne sposoby przekazywania wiedzy o bezpieczeństwie i higienie pracy omówimy w kolejnym artykule przy okazji refleksji na temat
przyszłości BHP i aparatach kontroli pracodawców i pracowników w tym zakresie.
1Makarewicz B.-Popularny poradnik bhp.Fragmenty dostępne pod linikiem: http://www.atest.com.pl/muzeum/index.phpzbior=QmlibGlvdGVrYStpbnRlcm5ldG93YSUyRktzaSVCMSVCRmtpK2krY3phc29waXNtYSUyRlBvcHVsYXJueStwb3JhZG5paytCSFA=&id=1#obj
2Jastrzębowski W.B. - Rys ergonomii, czyli nauki o pracy.1857.
3Kalendarium dostępne pod linkiem : http://pzitb.bydgoszcz.pl/krotka-historia-bhp/
4Adler R. - Bezpieczeństwo w kopalniach w XVI wieku.Artykuł dostępny na stronie Wirtualnego Muzeum BHP pod linkiem http://www.atest.com.pl/muzeum/index.php?zbior=SGlzdG9yaWErYmhwJTJGQmV6cGllY3plJUYxc3R3byt3K2tvcGFsbmlhY2grdytYVkkrd2lla3U%3D
5Ćwirko H.- Rys historyczny ergonomii w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego.Prezentacja multimedialna udostępniona na stronie Wirtualnego Muzeum BHP pod linkiem http://www.atest.com.pl/muzeum/index.php?zbior=SGlzdG9yaWErYmhwJTJGRXJnb25vbWlhK3crUG9sc2NlKy0rcnlzK2hpc3Rvcnljem55
6Strakulski R.- Służba BHP. Opracowanie dostępne pod linkiem http://fzzk.pl/bhp/sluzba_BHP.pdf
7Rączkowski B. - BHP w praktyce.
8Fragmenty podręczników dostęna pod linkiem http://www.atest.com.pl/muzeum/index.php?zbior=QmlibGlvdGVrYStpbnRlcm5ldG93YSUyRktzaSVCMSVCRmtpK2krY3phc29waXNtYSUyRlBvcHVsYXJueStwb3JhZG5paytCSFA=&id=1#obj
9Dostępny w Internetowym Systemie Aktów Prawnych pod linkiem http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19740240141
10Dostępny w Internetowym Systemie Aktów Prawnych pod linkiem http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19971090704
Artykuł jest częścią wstępu do pracy zaliczeniowej Autora na studiach BHP na Politechnice Łódzkiej